wtorek, 19 marca 2024r.
   
Czcionka

Historia Gminy

HISTORIA GMINY


Gmina Marcinowice to zespół 19 wsi położonych na Równinie Świdnickiej oraz u stóp Masywu Ślęży i wzgórz Kiełczyńskich. W całej okolicy można znaleźć szereg śladów wczesnego osadnictwa sięgających okresu neolitu oraz kultury łużyckiej. ST. Rospond podaje, że okolice Świdnicy wcześniej były zasiedlone przez ludność polską. Świadczą o tym nazwy patriotyczne typu Bolesławice, Domanice, Marcinowice, które wcześniej skupiały się w XII - XIII w. Nazwy te mogą być dowodem pierwotnego osadnictwa rodowego. Większość miejscowości Gminy do XVIII w. była własnością klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. Południowo - Zachodnia część Gminy znana była z licznych kamieniołomów, które występują do dnia dzisiejszego. Wybudowano tam kamień, który obecnie można znaleźć w murach wielu świątyń i klasztorów śląskich.


Biała

Biała leży na zachód od Ślęży, na Równinie Świdnickiej, nad małym potokiem, prawym dopływem Czarnej Wody, na wysokości około 195–205 m n.p.m.
Najstarsza znana nam nazwa wsi: Bela wymieniona jest w 1193 r. i pochodzi z okresu, kiedy Śląsk należał do Piastów. Inne nazwy wsi: Bele, wymieniona w 1337 r., Bela polonicale, i Bielau, pochodzą z okresu panowania czeskiego. Kolejne nazwy wsi: Bilau, wymieniona w 1638 r., i Bielaw, w 1651 r., pochodzą z okresu, kiedy Śląskiem, jako częścią Czech, władali Habsburgowie. W okresie panowania pruskiego, a później niemieckiego, wymieniano nazwy: Klein Bielau, w 1743 r., polnisch Biela, Klein Bielau, w 1785 r. Po II wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r. wieś otrzymała nazwę: Biała.
Dzisiaj miejscowość liczy około 400 mieszkańców.
Biała należy do najstarszych osad w otoczeniu Ślęży. Ponieważ leży przy drodze, ma układ zbliżony do ulicówki. Na pewno powstała jako osada słowiańska, być może jeszcze przed objęciem okolicznych terenów przez klasztor kanoników regularnych ze Ślęży, którzy przenieśli się potem do Wrocławia.  Mogli ją też założyć augustianie. W 1247 r. została lokowana na prawie niemieckim, ale z 1248 r. pochodzi zalecenie dla klasztoru NMP na Piasku, aby osadzać w niej tylko Polaków. Później występowała nawet z dodatkiem „polska” w nazwie. Ponieważ wieś należała do klasztoru, nie było tutaj dworu, ale istniało dziedziczne sołectwo. W 1356 r. księżna Agnieszka, wdowa po księciu świdnickim Bolku II, przekazała Białą opatowi klasztoru augustianów na Piasku. Opiekę nad wsią miał sprawować Konrad von Stephinhayn, który sam został zakonnikiem. Białą uważano za ośrodek produkcji kamieni żarnowych i młyńskich.
W poł. XV w. chłopi ze wsi zbuntowali się i nie chcieli płacić klasztorowi czynszów. Jeden z chłopów, niejaki Beutel (ze wsi Garncarsko), posiadający w Białej grunty, przez 23 lata nie uznawał władzy klasztornej i odmawiał płacenia daniny klasztorowi. Został za to uwięziony i w 1463 r. powieszony przed murami miejskimi Wrocławia. Na pocz. XVIII w. Biała należała do większych wsi w okolicy, ale nigdy nie powstał tu kościół. Obciążenie podatkowe tutejszych chłopów szacowano na 1100 talarów. W 1765 r. wartość majątku należącego do klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu szacowano na 944 talary, a więc nie była to duża posiadłość. We wsi mieszkało 17 kmieci, 9 zagrodników, 8 chałupników i pięciu rzemieślników.
Zasadnicza zmiana zaszła w 1810 r., gdy majątki klasztorne uległy kasacie. Od tego momentu Biała stała się wsią królewską. W 1825 r. podlegała królewskiemu urzędowi dzierżaw w Sobótce. Było tu sześćdziesiąt domów, wolne sołectwo z gorzelnią i królewskie podleśnictwo. Działała też szkoła katolicka. W 1840 r. zarząd nad wsią sprawował królewski urząd rentowy w Świdnicy. W XIX w. wieś rozwijała się szybko, a liczba jej mieszkańców się podwoiła. Było to możliwe m.in. dzięki rozwojowi skalnictwa w okolicy, bo sporo mieszkańców pracowało w kamieniołomach.
We wsi znajduje się m.in. zespół folwarczny dawnego sołectwa z domem mieszkalnym z około 1820 r., znacznie przebudowany. Jest murowany, trzykondygnacyjny, siedmioosiowy, z gankiem i balkonem, nakryty dwuspadowym dachem. Na uwagę zasługują duże zagrody wielobudynkowe z okazałymi budynkami mieszkalnymi o cechach architektury klasycystycznej i barokowej. W sąsiedztwie dworu, na prawo od wejścia, stoi uszkodzony krzyż pokutny typu maltańskiego.
Przez wieś prowadzi zielony szlak ze Strzelec na Ślężę.



Źródło: Przewodnik turystyczny ZE ŚLĘŻĄ W TLE PRZEWODNIK TURYSTYCZNY PO GMINACH ŚLĘŻAŃSKICH.  Rafał Brzeziński



Chwałków
Według urzędowego przekazu jest to jedyna o tej nazwie miejscowość w Polsce. Podobnie jak i inne miejscowości Gminy, Chwałków posiada bardzo długą historię. Pierwsza wzmianka o tej wsi pochodzi z 1193 r. i zawarta jest w dziale 'Codex diplomaticus nec non epistolans silesiae'. Pierwotny zapis wsi to Faleou. Później występowała również jako Chudcow i od 1250 r. Qalkow, a także Qualcow, Qualchau. Nazwę tę nosiła wieś do roku 1945 r. Po wojnie przywrócono jej pierwotną nazwę polską Chwałków, jest to stara nazwa dzierżawcza z przyrostkiem - ów od nazwy osobowej Chwałek, Chwalomir. Chwałków podobnie jak większość okolicznych wsi należał przez wieki do dóbr klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. Do tego klasztoru należał już przed rokiem 1223, gdyż w tym właśnie roku biskup wrocławski Wawrzyniec wydał opatom tegoż klasztoru dokument potwierdzający i własność i dziesięciny. Do kanoników regularnych loretańskich wieś należała do końca XVIII w. Dopiero w 1845 r. wymienia się obok klasztoru jako dziedzica wsi rotmistrza von Haufelda. Obok dóbr klasztornych istniał we wsi folwark, którego właścicielami byli, m. in. Frauz Radler, a w latach 1917-1930 rodzina Knopf. Majątek ten położony jest w północnowschodniej części wsi przy drodze z Marcinowic do Sobótki. W XVIII w. istniał we wsi ozdobny ogród należący do klasztoru, z którego następnie urządzono park. Park liczył 1 ha ziemi i obsadzony był kilkunastoma gatunkami drzew z przewagą czarnego bzu, klonu, robinii akcyzowej. Pomnikiem przyrody jest 250 letni cis. W parku rosły ponadto czeremchy, daglezje i magnolie. W okresie powojennym wiele drzew wycięto. Jedynym zabytkiem architektury jest zbudowany pod koniec XIX w. dwukondygnacyjny, dwuspadowy pałac kryty dachówką. Murowany budynek leżał na południe od folwarku, w którym przetrwały niektóre zabudowania z I poł. XIX w. został gruntownie przebudowany i zmodernizowany w 1989 r. Przed pałacem rośnie stary cis. Park i pałac ogrodzone są kamiennym murem. W okolicach Chwałkowa znajdują się kamieniołomy, w których wydobywa się granity odznaczające się wysokimi walorami technicznymi. W pobliżu wsi przebiega trasa kilku szlaków turystycznych, m. in. Archeologiczny, prowadzący na Masyw Ślęży. Jest to jedna z najstarszych na Dolnym Śląsku wsi przemysłowych. Już od czasów wczesnego średniowiecza eksploatowano tu kamień. Udokumentowane historycznie kamieniołomy funkcjonowały już od X-XII w. Kwitło tu kamieniarstwo i obróbka kamienia. Produkowano tu kamień do żaren i kamieni młynarskich, które eksplorowano także poza teren Śląska. Z Chwałkowa pochodzą także elementy pierwszych romańskich świątyń. Z kamieniołomów tych pochodzi również kamień łamany do budowy kościołów i klasztorów. Przemysłowe tradycje Chwałkowa to także młyn, który działał tu już w XII w. i był jednym z pierwszych wymienionych na Śląsku, gdyż w czasach przedchrześcijańskich Ślęża była święta górą Słowian. W okresie średniowiecza i później spełniała funkcje usługowe wobec pątników zmierzających na szczyt.

Gola Świdnicka
To jedna z 23 wsi o tej nazwie w Polsce. Ta średniej wielkości wieś położona jest w prawie bezleśnej okolicy i to już od zamierzchłych czasów. Gola bowiem, to stara nazwa topograficzna pochodząca od 'gołego' terenu (gol - zmiękczone) oznaczające okolicę żyzną, urodzajną i bezleśną. Od tego pojęcia i nazwy pochodzi etnograficzna nazwa Gołęszycy, czyli ludzie zamieszkujący urodzajne, lessowe tereny na Śląsku i Morawach. Do 1945 r. Gola Świdnicka nosiła niemiecką nazwę Guhlou. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1355 r. i została opisana w XXIX tomie 'Codexu diplomaticus Silesiae' w polskiej postaci Gola. W innych tomach tego Codexu występuje jako Golaw, Gula, Gulau (1448 r.) i Guhlau (od 1743 r.). Od 1945 r. ponownie nazywała się Gola. Dopiero kilka lat później dodano Świdnicka. Mimo długiej historii wsi jedynym jej zabytkiem jest kościół filialny św. Marcina, należący podobnie jak cała wieś do parafii pod wezwaniem Wszystkich Świętych w Strzelcach. Z kościołem tym związana jest pierwsza wzmianka o wsi, która świadczy o tym, że wieś powstać musiała znacznie wcześniej. Obecnie istniejący kościół wzniesiony został ok. 1500 r. Przebudowany został w XVIII w. Później dodano do niego wieżę. Kilkakrotnie był w latach późniejszych restaurowany. W okolicy Goli znajdują się kamieniołomy, w których wydobywano kadm oraz granit.

Gruszów
Jest to jedna z pięciu miejscowości o tej nazwie w Polsce. Gruszów to wieś typowo rolnicza o dobrych warunkach klimatyczno - glebowych. Do 1945 r. nosiła nazwę Birkholz. Według niemieckich źródeł pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1369 r. Według J.G. Knie i jego topograficzno - statystycznych słowników z 1845 r. pierwotny zapis wsi Birkholz oznaczał 'drzewo z brzozy'. Obecna polska nazwa może być według słownika 'Nazw Geograficznych Śląska' nazwą topograficzną od wyrazu grusza lub nazwą dzierżawczą od nazwiska śląskiego Grusza. To, że historia Gruszowa rozpoczyna się w II poł. XIV w. nie oznacza wcale, że wieś ta jest młodsza od okolicznych. Być może nie odznacza się niczym szczególnym by ja w tym czasie umieszczać w średniowiecznych kronikach. Byli właściciele Gruszowa znani są dopiero od poł. XVI w., a byli nimi: Krzysztof Temitz (od 1550 r.), Gorg von Geidlitz (od 1594), Haus von Schindel (od 1619), a potem Georg von Tabel i inni. Historia pozostawiła we wsi swoje ślady w postaci zabudowanego w latach siedemdziesiątych XIX w. pałacu służącego obecnie jako budynek mieszkalny oraz otaczającego go parku. Park ma prawie 18 ha powierzchni, w tym staw z wyspą. Staw spełnia nie tylko funkcje rekreacyjne, ale także retencyjne - spiętrzał wody przepływającego przez park strumienia dla celów gospodarczych . Pałac dwukondygnacyjny, podpiwnicowy, dwutraktowy wzniesiony został w stylu neobarokowym i neorenesansowym. Pod koniec XIX w. park poszerzono a na skraju posiadłości założony został cmentarz, który początkowo służył właścicielom majątku jako rodowy, a potem już dla całej wsi. Zachowała się ruina kaplicy cmentarnej i skupiska po starym ogrodzeniu oraz budynki folwarczne.

Kątki
W Polsce jest ok. 350 miejscowości utworzonych od wyrazu 'kąt'. Jest to nazwa terenowa wieloznaczna. Może oznaczać miejsce ustronne, zakątek, miejsce na uboczu. Kątki do roku 1945 nosiły niemiecką nazwę Käntchen. W pierwszym okresie powojennym nadano jej polska nazwę Matczyn. Co zostało odnotowane w pierwszym w 1945 r. polskim 'Skorowidzu Gmin Śląska Dolnego i Opolskiego' wydanym w 1945 r. przez Instytut Śląski w Katowicach. Po raz pierwszy wieś wymieniona jest w XXXI tomie 'Codex diplomatievs silesiae' pod datą 1334 r. Nazwa zapisana została jako In Kentchyn. W późniejszych występowała jako Kentchin (1373), a w XVIII w jako Kaentchen. W kodeksie Śląskim istnieje dokument wydany przez księcia Bolka świdnickiego dotyczący istniejącego w Kątkach hobitaeulum książęcego. Kolejna wzmianka dotyczy pierwszego znanego właściciela wsi, która w 1484 r. należała do Jana Passelta von Mesenau. W rekach jego rodziny pozostała do poł. XVII w. W 1694 r. Kątki stały się własnością Gotfryda Oswalda von Czetlnitz und Nevhaus, który był ich właścicielem do 1720 roku. Potem majątek ponownie przeszedł w ręce Czetlritzów i von Zedlitzów. Własnością tych ostatnich, Kątki były do 1930 roku. Historia pozostawiła we wsi kilka zabytkowych obiektów. Najbardziej znaczący jest murowany pałac pochodzący z początku XVII w., zabudowany w 1850 r. Portal pałacu pochodzi z XV w. Średniowieczne pochodzenie tego założenia potwierdzają resztki forsy. Budynki folwarczne pochodzą z XVIII w. Rozległy staw, będący pozostałością fosy służył prawdopodobnie celom hodowlanym. Park krajobrazowy o urozmaiconej rzeźbie pochodzi z poł. XIX w. Przetrwały w nim do dnia dzisiejszego tylko ścieżki sportowe, duży staw i alejka na grobli. Warto odnotować, że w parku tym rosną dwa stare drzewa - pomniki przyrody (lipa i dąb) liczą w obwodzie po 3,4 m.

Klecin
Klecin jest niewielka wsią w gminie Marcinowice. Jest jedyną miejscowością o tej nazwie w Polsce. Do 1945 r. wieś nosiła niemiecką nazwę Kletlendorf. Pierwsza wzmianka o niej pochodzi z 1372 r. Do 1743 r. nazwę wsi pisano - Cletlendorf. Nowa nazwa utworzona została od nazw kleć - szałas. Prawdopodobnie pierwotnie nosiła nazwę Kletno. Ta pierwotna słowiańska nazwa zmieniona została w ten sposób, że zamiast polskiej końcówki - no dodano niemiecki - en i człon strukturalny - dorf oznaczający wieś. Wieś podobnie jak pozostałe przez wieki należała do klasztoru NMP na piasku we Wrocławiu.

Krasków
Krasków położony jest na równinie Świdnickiej nad rzeką Bystrzycą. W pobliżu wsi leżą niewielkie zagajniki. Do 1945 r. Krasków nosił niemiecką nazwę Kratzkou. Na północ od wsi na stoku Stromicy znajduje się stary kamieniołom. Pierwsza wzmianka o Kraskowie datuje się na rok 1250 ('Regestem zur schlesischen Geschichte' 722) gdzie nazwę wsi odnotowano jako Grazcor. W ciągu wieków różnie tę nazwę odnotowywano: Krazke (1550), Cratze (1591), Kraetzhau (1743), Krazkau, Krazzig (1783). Jest to nazwa osobowa od imienia Kraczek. Pamiątkę przeszłości jest zabytkowy pałac zbudowany na skraju wsi i otoczony parkiem. Jest to kwadratowy budynek dwukondygnacyjny, podpiwniczony, kryty dachem mansardowym. W swej obecnej formie pochodzi z końca I poł. XVIII w. Szczególną uwagę zwraca bogate rozwiązanie fasady głównej pałacu zdobione rzeźbami figuralnymi. Pałac wzniesiony został przez Dawida Zygmunta Zeidlitza w 1746 r. Zachowały się rysunki Wemera (z okresu przed przebudową) poł. XIX w., który pokazuje pałac w zachowanym do dziś kształcie. Położony w rozległym parku pałac otoczony jest oficynami, w których znajdowały się pomieszczenia mieszkalne , stajnie i wozownie. Pierwszymi odnotowanymi właścicielami Kraskowa byli Seidlitzowie, jeden ze starszych rodów szlacheckich Śląska. Herb ich przedstawiał pierwotne trzy poziomo ułożone czerwone ryby na białej tarczy, a potem wzbogacał się o dodatkowe elementy. Krasków należał do tego rodu od końca XV w. do końca XVI w. Pierwszym wymienionym właścicielem wsi był Jan von Seidlitz starosta księstwa świdnicko - jaworskiego w latach 1480 - 1509, a potem jego rodzina. Jego potomek Hatrwig von Seidlitz w 1594 r. otrzymał tytuł barona. Pałac zbudowany został w miejscu starego dworu, który miał kształt litery L. Zachowały się jego stare fundamenty i renesansowe obronne drzwi wejściowe. W latach 1633-1641 Krasków został w czasie wojny zniszczony i spalony. Odbudowany potem dwór przetrwał do czasu wielkiej przebudowy. Do Karola Juliusza Zeidlitza ur. w 1652 r. należały również Imbramowice, Pastuchów i Stary Zamek. Jego córka Anna Elżbieta w 1699 roku wyszła za mąż za Jana Henryka III Hochberga, do którego należały również dobra w roztoce (Książ należał do jego brata Maksymiliana). Do późniejszych właścicieli Kraskowa należały także dobra i majątki w Księginicach, Gołaszycach. Zedlitzowie pozostają właścicielami Kraskowa do poł. XIX w. W 1848 r. dobudowano do pałacu werandę. W 1903 r. przeprowadzono renowację pałacu, a w 1924 r. przebudowano także główną oficynę. Po wybuchu II wojny światowej Krasków pozostał w rękach rodziny von Salisch. Pałac uniknął zniszczeń wojennych, ale opuszczony szybko się zniszczył. W latach 90 został odrestaurowany i jest obecnie najbardziej atrakcyjnym obiektem w gminie Marcinowice.

Marcinowice

Marcinowice leżą na zachód od Ślęży, na Równinie Świdnickiej na wysokości około 210 m n.p.m. Miejscowość jest siedzibą gminy.
Najstarsze znane nam nazwy wsi: Martinouici, wymieniona w 1204 r., i Martini willa, w 1307 r., pochodzą z okresu, kiedy Śląsk należał do Piastów. Inne nazwy wsi: villa Martini, wymieniona w 1335 r., Mertinsdorf, w 1352 r., i Mertynsdorff, w 1369 r., pochodzą z okresu panowania czeskiego. Kolejna nazwa wsi: Mertzdorff wymieniona została w 1667 r., kiedy Śląskiem, jako częścią Czech, władali Habsburgowie. W okresie panowania pruskiego, później niemieckiego, wymieniano nazwy: Gross Merzdorff, w 1743 r., Groß Märzdorf, w 1785 r., i Gross Merzdorff, od 1816 r. Po II wojnie światowej, kiedy Śląsk przyłączono do Polski, w 1945 r., wieś otrzymała nazwę: Milanów, a w 1947 r.: Marcinowice Świdnickie, później: Marcinowice.  
Dzisiaj miejscowość liczy ponad 800 mieszkańców.
Początkowo Marcinowice były wielodrożnicą, ale obecny układ ulic jest bardziej rozbudowany i przypomina osiedle.
Marcinowice to stara wieś, o której początkach niewiele wiadomo. Powstała prawdopodobnie jako wieś lokowana, a nazwę przyjęła od zasadźcy. Nie jest wykluczone, że początkowo był tu tylko folwark. W 1352 r. Johannes de Koldicz sprzedał Tristamusowi ze Świdnicy czynsz z tego folwarku. Z kolei w 1385 r. Nickel von Czeiskberg sprzedał folwark w Marcinowicach Conradowi Czirasowi, a ten zapisał go żonie Annie. W 1548 r. urbarz dla wsi prowadził Sigmund von Seidliz. W 1568 i 1594 r. jako właściciel występował Daniel von Seidliz. Podczas wojny trzydziestoletniej wieś została zniszczona, a po wojnie trzydziestoletniej zrujnowaną wsią zainteresowali się jezuici ze Świdnicy, którzy otrzymali ją w administrowanie. W 1650 r. zarządzał nią Daniel von Czepko und Riegersfeld – słynny śląski poeta i dramaturg. Już w 1652 r. zakon uzyskał od cesarza Ferdynanda IV akt nadania kilku wsi, wśród nich Marcinowic. Decyzja ta spotkała się z ostrym sprzeciwem stanów śląskich. Część wsi miała wówczas jeszcze Anna Marie von Tschirnhaus, ale w następnych latach jedynym jej właścicielem było kolegium jezuickie ze Świdnicy.
Po sekularyzacji dóbr kościelnych w 1810 r. Marcinowice stanowiły majątek kuratorium Schwabego. W 1840 r. właścicielami wsi byli bracia Gustav, Evald i Robert Oskar von Barchwitz.
Najcenniejszym zabytkiem w Marcinowicach jest kościół filialny pw. św. Wacława wzniesiony w 1500 r., a zniszczony podczas wojny trzydziestoletniej. Został odbudowany lub zbudowany na nowo w I poł. XVIII w. Jest to budowla murowana, założona na rzucie zbliżonym do krzyża równoramiennego, przykryta sklepieniem kolebkowym z lunetami. Dachy są dwuspadowe. Na kalenicy nad nawą stoi ośmioboczna sygnaturka zwieńczona hełmem. Od zachodu kościoła dobudowano kruchtę. Wewnątrz kościoła zachował się barokowy wystrój, m.in. drewniane, polichromowane ołtarze z XVIII w., drewniana ambona z obrazami ewangelickimi z przełomu XVIII i XIX w. i obrazy olejne z XVIII w. Ponadto znajduje się tu późnogotycka, drewniana, polichromowana figura św. Anny Samotrzeć z pocz. XVI w., neogotycka, drewniana chrzcielnica z XIX w. i organy z 1863 r. firmy „Schlag und Söhne” ze Świdnicy.  
W Marcinowicach zachowały się inne liczne zabytki architektoniczne. Przy ulicy Kolejowej pod nr. 67 znajduje się budynek szkoły, murowany, z pocz. XX w. Zachowały się także budynki dawnej stacji kolejowej z pocz. XX w. Przy ulicy Juliana Tuwima stoi murowana kapliczka z około 1830 r. Warto także przejść się na miejscowy cmentarz. Mimo sterowanej odgórnie akcji „polonizacji cmentarzy” w latach 60. i 70. XX w. na cmentarzu przykościelnym zachował się nagrobek przedwojennej mieszkanki Marcinowic Angeli Hilcher, pochowanej w 1920 r.

Źródło: Przewodnik turystyczny ZE ŚLĘŻĄ W TLE PRZEWODNIK TURYSTYCZNY PO GMINACH ŚLĘŻAŃSKICH.  Rafał Brzeziński


Mysłaków
Jest to jedna z dwuch miejscowości o tej nazwie w kraju. Leży na Nizinie Świdnickiej u południowo - zachodniego podnóża Masywu Ślęży. Wieś leży także w otulinie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego. Podobnie jak w Masywie Śnieżnika i jego nizinnej części panuje specyficzny mikroklimat. Charakteryzuje się on większym niż całej nizinie Świdnickiej opadem, którego maksimum przypada na lipiec i sierpień, zaś minimalny w grudniu i styczniu. W rejonie masywu jest więcej burz i mgieł niż w okolicy. U stóp masywu Ślęży są też nieco gorsze warunki klimatyczno - glebowe dla rolnictwa. Pierwsza wzmianka o Mysłakowie pochodzi z 1292 roku, jak pozostałe okolice należał do klasztoru kanoników regularnych NMP na Piasku we Wrocławiu. Mimo długiej historii wieś pozbawiona jest zabytków architektury, także sakralnej. Obecny kościół wzniesiony został w 1857 roku, a całe wyposażenie pochodzi z XIX w. Najstarsze są trzy granitowe krzyże pokutne pochodzące z XV w. wmurowane w mury kościoła. Plebania jest najstarszym zabytkiem wsi, pochodzi bowiem z XVIII w. Do 1945 r. Mysłaków nosił nazwę niemiecką Koltenbrum. Po wojnie przez pewien czas nazywał się Ciężkowice.

Sady
Sady leżą na zachodnich stokach Ślęży. Jest to jedyna wieś w gminie Marcinowice, która położona jest na krawędzi wielkiego kompleksu leśnego pokrywającego Masyw Ślęży. Leżą na skraju Ślężańskiego Parku Krajobrazowego w jego otulinie na wysokości ok. 230 m n.p.m. Na wschodnim krańcu wsi wznosi się stromo w górę Masyw Ślęży. Kilkaset metrów od centrum wsi wznosi się samotna skała sięgająca już 305 m wysokości, a ok. kilometra samotne skałki przekraczające wysokość 500 m. W pobliżu wsi krzyżują się drogi i szlaki turystyczne prowadzące wzdłuż Masywu, m.in. droga Piotra Włosta prowadząca na Wieżycę (405 m.). Trakt Bolka prowadzący do Strzegomia, Rozdroże Bialskie, gdzie przecina się kilka dróg i szlaków turystycznych. Jest tu kilka pomników przyrody i szereg zabytków archeologicznych. Położenie Sadów predysponuje tę miejscowość do przyjęcia funkcji węzła turystycznego zachodniej części Masywu Ślęży. W opracowaniach dotyczących historii regionu brak jakichkolwiek danych o miejscowości Sady. Do 1945 r. Sady nosiły niemiecką nazwę Krotzel. Po wojnie przez jakiś czas nazywały się Chrost. Najprawdopodobniej etymologia nazwy wsi wywodzi się z dużej liczby sadów, które rosną we wsi.

Stefanowice
Niewielka wieś sołecka położona w gminie Marcinowice, w centralnym rejonie Równiny Świdnickiej. W wykazie urzędowych nazw miejscowości w Polsce wydanym w 1980 r. występują duże miejscowości o tej nazwie, ale żadna z nich nie należy do Gminy Marcinowice. W spisie tym można znaleźć Godkowice, które występują także w starszych mapach. Jest to wiec jedyna miejscowość w województwie, która po 1980 r. zmieniła swoją nazwę. Stefanowice do 1945 r. nosiły niemiecką nazwę Sträubchen i raczej nie są wymieniane w niemieckich spisach miejscowości, ponieważ były one częścią wsi Groszów. Z nazwą wsi do tej pory jest sporo zamieszania i nawet mieszkańcy wsi nie bardzo wiedzą kiedy i dlaczego ona nastąpiła.

Strzelce
Strzelce leżą na starym szlaku komunikacyjnym łączącym Świdnicę i Wrocław. Niegdyś przebiegała tędy poczta konna, kilka razy w tygodniu. Pierwsza wzmianka o tutejszym kościele, a co za tym idzie i miejscowości datuje się na rok 1350. Jednak historia samej wsi jest znacznie dłuższa. Od XIII w. wieś należała do klasztoru kanoników NMP na Piasku we Wrocławiu. Kościół został wzniesiony w stylu gotyckim w I poł. XIV w., z kamienia pochodzącego z pobliskiego kamieniołomu. Posiada on średniowieczne malowidła pochodzące z ok. 1360 r. odsłonięte w 1905 r. Przedstawiają one sceny ze Starego Testamentu i Nowego Testamentu, rozdzielone na pola i rozmieszczone w trzech strefach. Malowidła charakteryzują się wysokim poziomem artystycznym. Kościół przebudowany został w 1603 roku. Strzelce to wieś parafialna, w której niektóre księgi metrykalne pochodzą z 1661 r. Do klasztoru Kanoników Regularnych należały do 1810 roku. Zabytkowy charakter ma również w Strzelcach dawny zajazd zbudowany w stylu empirowym na początku XIX w. Dwukondygnacyjny budynek zajazdu pokryty jest dwuspadowym dachem z wejściem umieszczonym w półkolistej niszy. Strzelce do 1945 roku nosiły niemiecką nazwę Strehlitz.

Szczepanów
Jest to jedna z dziesięciu miejscowości o tej nazwie w Polsce. Do 1945 roku nosiła niemiecką nazwę Stephanshaim. Szczepanów leży nad rzeką Czarna Woda. Początkami swymi sięga wczesnego osadnictwa Średniowiecznego. Do 1810 roku należał do klasztoru kanoników. Z tej długiej historii pozostały we wsi dwa zabytkowe obiekty: kościół filialny pod wezwaniem matki Boskiej Różańcowej i empirowy pałac. Pierwsza wzmianka o kościele pochodzi z 1335 r. Obecnie istniejący kościół wzniesiony został w początkach XVI w., a przebudowany w XVIII w. Pozostały również kamienne nagrobki, które należały do dawnych właścicieli wsi Nimptschów i Seidlitzów. Dzieje pałacu nie mają udokumentowanego początku. Pewne jest natomiast, że już w początkach XVI w. wieś należała do hrabiowskiej rodziny Niptschów. W 1743 r. właściciel Willowa Otlo Goltfierd Lieros odkupił Szczepanów i pozostał on własnością jego potomków do początku XIX w. Ostatni właściciel należący do tej rodziny Otto Teodor, który był zarządcą księstwa świdnicko - jaworskiego podjął gruntowną przebudowę siedziby rodowej i założył park. Zniknęła więc pierwotnie istniejąca w tym miejscu obronna siedziba rycerska otoczona fosą. W początkach XIX w. usypano groble, osuszono podmokły teren, a dawny rycerski dom nadbudowano zamieniając w empirowy pałac o dwu kondygnacjach, kubaturze 3800 m i powierzchni użytkowej 324 m. Pałac leży w dużym romantycznym parku łączącym się z lasami państwowymi i otoczony jest z trzech stron wodą. Po ładnie położonym obiekcie znakomicie wkomponowanym w krajobraz pozostały do dnia dzisiejszego niestety tylko ruiny.

Śmiałowice
Jest to jedyna miejscowość o tej nazwie w Polsce. To niewielka wieś położona jest na Równinie Świdnickiej nad rzeka Bystrzycą. Śmiałowice leżą na niewielkiej skarpie ok. 200 m. n. p. m. Do 1945 roku miejscowość nosiła niemiecką nazwę Schenellowitz. Przez pewien czas po wojnie nosiła niemiecką nazwę Śmiłowice, która przez specjalną komisję URM została w latach 40 zamieniona na Śmiałowice. Pierwsza wzmianka o tutejszym kościele pochodzi z 1316 roku. Obecnie istniejący murowany kościół wzniesiony został ok. 1500 r. w stylu renesansowym. Przebudowany został ok. 1925r. Dwukrotnie był także remontowany w okresie powojennym. Przy bramie centralnej znajduje się granitowy krzyż pokutny z 1484 r. Z tego samego okresu pochodzi stojący obok bramy granitowy pręgierz oraz gotycka kapliczka z piaskowca z XV w. Księgi metrykalne prowadzone są od 1783 roku. Zabytkowy charakter posiada także klasycystyczny pałac wniesiony ok. 1822 roku na ocalonych fragmentach założenia barokowego. Pałac otoczony parkiem przebudowany został pod koniec XIX w. Park ten założony został pod koniec ubiegłego wieku i posiadał cechy romantyczne, niestety po wojnie uległ znacznej dewastacji. W 1473 r. właścicielem Śmiałowic był Mikołaj Kirscholt. Od 1502 stają się one własnością rodziny Seidlitzów. W czasie wojny trzydziestoletniej są one własnością korony cesarskiej. W 1825 r. cesarz ofiarowuje ów folwark jezuitom ze Świdnicy. Ci, w roku 1680 budują tu nowy wielki dom mieszkalny, na którego założeniach w XIX wieku zbudowano istniejący do dziś pałac. Budynek mieścił kaplicę, jadalnię i kilkanaście pokoi mieszkalnych. Po kasacji zakonu w 1773 r. właścicielem majątku został graf von Schlebrendorf. W parku, o którym wcześniej wspominaliśmy rosły tuje, modrzewie, sosny, orzechy, dęby. Niestety część drzeworostu wycięto po wojnie. Pozostały w nim ślady dawnych pawilonów i ruiny zabytkowej groty. Śmiałowice w XVI w. słynęły z rybołówstwa. Przed wojną majątek należał do rodziny von Solisch z Kraskowa.

Tąpadła
Niewielka wieś położona na zachodnich stokach Masywu Ślęży, otoczona z trzech stron lasami. Tąpadła jest największym w okolicy węzłem szlaków turystycznych. Na przełęczy Tąpadła skupia się bowiem cały ruch turystyczny Masywu. Tu zbiegają się liczne drogi prowadzące w Masyw Ślęży i do wszystkich jego atrakcji i zabytków. Przez Tąpadła prowadza liczne szlaki turystyczne i żółty zaczynający się w Sobótce. Niebieski również zaczynający się w Sobótce, ale prowadzący do dawnego Strzelbowa, szlak zielony prowadzący ze stacji w Strzelcach Św. I czerwony prowadzący z Przełęczy pod Wieżycą. Tąpadła leżą na terenie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego. Pierwsza wzmianka o wsi pochodzi z 1209 r., 1351 i 1401. Należała ona przez długie wieki do klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. Wojny i klęski żywiołowe kilkakrotnie niszczyły wieś m.in. w czasie wojny trzydziestoletniej, a także pożar w 1842. Wieś położona u stóp góry Raduni w masywie Ślęży powstała w czasach przedhistorycznych w związku z miejscem kultowym, a potem rozwijała się dzięki działalności osiadłych na tym terenie Augustynów. Plemiona Słowiańskie osiadły tu już w XIII w. p.n.e., a wiec w okresie formowania się plemion prasłowiańskich kultury łużyckiej. W słynnej kronice Thietmara istnienie Ślęży i tutejszego miejsca kultu zostało odnotowane. W 1110 r. Piotr Włost pisał dzieła na tych terenach. Z 10 maja 1209 r. pochodzi akt Henryka Brodatego, w którym dwukrotnie wymienia się Tąpadła, jako sołecką wieś klasztorną. Tąpadła wymieniane są także w bulli papieża Innocentego IV z 9 czerwca 1250 r. oraz w wielu innych dokumentach. Ta długa i bogata historia pozostawiła w zasadzie tylko jeden zabytek, w którym jest dwór sołecki (nr 17). Obowiązki sołtysowi określił specjalnym aktem z 1226 r. Henryk Brodaty. Tąpadła są dowodem wytworzonego w XIII w. administracyjnego podziału wsi dolnośląskiej. W dworze sołeckim znajduje się renesansowe sklepienie z XVI w. Dzięki temu dworowi Tąpadła są jedyna wsią w gminie, która posiada obszerną monografię. Otóż w latach 1919-1925 właścicielem istniejącego od XVIII w. folwarku został wrocławski notariusz dr Erich Bohn, który odrestaurował dwór sołecki. Tenże dr Bohn w 1945 r. wydał książkę 'Tompadel und seine Scholtisei. Eine Chronik'. Tąpadła do 1945 r. nazywały się po niemiecku Tampadel. W 1785 r. Tąpadła liczyły 246 mieszkańców w tym 9 bauerów i 10 zagrodników, którzy posiadali 19 domów i młyn wodny. Po sekularyzacji majątku klasztornego w początku XIX w. we wsi była karczma, browar, wspomniany młyn, kowal, krawiec - w sumie 32 posesje. W poł. XIX w Tąpadła liczyły 481 mieszkańców, w tym tylko 32 ewangelików. Katolicy mieli własną szkołę, do której chodziło 102 dzieci. Mimo wielowiekowej przynależności do klasztoru we wsi nie wybudowano kościoła i ewangelicy chodzili do kościoła w Tuszynie, a katolicy do Wir. Dr Bohn, który od 1912 r. wykupywał ziemię w Tąpadłach, odbudował także dwór. Właściciel dworu zgromadził w nim cenne dzieła sztuki. Po wojnie dwór przechodził zmienne koleje losu. Obecnie stanowi dom mieszkalny.

Tworzyjanów
Jest to jedyna w Polce wieś o tej nazwie. Obecnie Tworzyjanów składa się z dwu powojennych wsi noszących niemieckiej nazwy Kiefendorf - powojenny Sosnów i Foloriansdorf - powojenny Florianów, czyli późniejszy Tworzyjanów. Na powojennych mapach Tworzyjanów i Sosnów zaznaczone są jeszcze jako sąsiadujące, ale osobne miejscowości. Przez Tworzyjanów przebiega główny trakt łączący Wrocław - Świdnicę - Wałbrzych. Podobnie przed wiekami jeździły dyliżanse pocztowe łączące Wrocław ze Świdnicą. Najwcześniejszą wzmiankę o Tworzyjanowie znaleźć można w opisie Śląska Zinnemana, który podaje, ze 1545 r. posiadłość należała do rodziny Krzysztofa Petoche, ale już w 1548 r. przeszła w ręce von Bocków. W XVII w. Tworzyjanów należał najpierw do Hausa von Gellhoma, a potem do rodziny von Schikfuss. Od 1876 r. do 1930 r. właścicielem majątku jest hrabia Heinrich Hoslingen von Schikfuss. Zabytkowy charakter w Tworzyjanowie posiada pałac, który jest budynkiem dwukondygnacyjnym założony na planie zbliżonym do litery T. Skrzydło zmieniające bryłę do obecnego kształtu zbudowane zostało w 1884 r. Pierwotny dwór powstał najprawdopodobniej w XVI w. i przybudowany został później w stylu barokowym. Pierwotnie pałac znajdował się w otoczeniu dużego zespołu budynków folwarcznych, które w XIX i XX w. utworzyły prostokątny dziedziniec. Pałac od reszty zabudowań oddzielony jest półkolistym murem, którego resztki są jeszcze widoczne. Cały ten zespół od wsi oddzielony jest fosą i łąkami. W pobliżu pałacu jest staw, a w parku boisko i ślady dawnej altany. Najstarsze drzewa parku liczą 200 lat. Park ma charakter krajobrazowy, naturalny. Powstał ok. 1884 r. na miejscu dawnej łąki.

Wirki
Wirki leża w zakolu Masywu Ślęży i Gór Kiełczyńskich. Do 1945 r. nosiły nazwę Klein Wierou. Wirki leżą w otulinie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego. Wieś należy do jednych z najstarszych miejscowości w Polsce, sięgają bowiem okresu neolitycznego. We wszystkich prawie wsiach leżących pod Ślężą znaleziono ślady osadnictwa prahistorycznego. Pół kilometra na wschód od wsi zlokalizowane jest złoże magnezytu eksploatowane metodą odkrywkową. Oprócz magnezytu w rejonie Wirek znajdują się udokumentowane złoża innych surowców mineralnych.

Wiry
Wiry leżą na północnych stołach gór Kiełczyńskich i zachodnich Ślęży. Jest to stara wieś o charakterze rolniczo - przemysłowym. Do 1945 r. nazywa się Gross Wierau. W jej okolicach odkryto najstarsze w Polsce ślady osadnictwa rolniczego. Może być tak, że wsie leżące w otulinie Ślężańskiego Parku Krajobrazowego mają najdłuższą historię sięgającą młodego neolitu, a następnie kultury łużyckiej. Najstarszym zabytkiem w Wirach jest kościół parafialny pw. Św. Michała Archanioła, o którym pierwsza wzmianka pochodzi z 1250 r. Obecnie istniejący gmach z późniejszymi barokowym i rokokowym wyposażeniem został wzniesiony ok. 1500 r. Drugim zabytkiem Wir jest pałac wzniesiony w I poł. XVII w. gruntownie przebudowany w 1776 r. i remontowany w XIX w. Założony na planie litery L, renesansowy dwór w trakcie przebudowy otrzymał cechy neogotyckie. Od północy zlokalizowany był folwark, który po wojnie został w znacznej części rozebrany. Na południe od dworu znajdowały się rekreacyjne tereny z lat 60 XIX w. Najstarsze drzewa w parku liczą 140 lat. Od 1193 r. wieś należała do klasztoru NMP na Piasku we Wrocławiu. W 1221 r. nadane jej zostały prawa niemieckie potwierdzone przez kościół w 1250 r. Warto dodać, że w starych dokumentach, np. 1223 r. nazwa wsi brzmi tak jak dzisiaj - Wiry. W dokumencie tym biskup wrocławski na prośbę Witosława opata klasztoru NMP stwierdza, że w posiadaniu klasztoru jest 31 nazw wymienionych wsi, a wśród nich Wiry. Wiry własnością klasztoru pozostawały do XIX w. W 1876 r. we wsi było kilka większych posiadłości chłopskich i majątek sołecki. W 1905 r. majątek sołecki był własnością wdowy Rotchenbach. Po niej właścicielem majątku do lat trzydziestych był radca ekonomiczny H. Rossennetscher.

Zebrzydów
Jest to jedyna miejscowość o tej nazwie w kraju. Gdy w 1973 r. powstała gmina Marcinowice, była to największa w niej wieś liczącą wówczas 584 mieszkańców (Marcinowice liczyły 516 mieszkańców). Zebrzydów leży na Równinie Świdnickiej u stóp Masywu Ślęży. Największe w rejonie wsi wzniesienie sięga 236 m n.p.m., na którym widoczne są ślady średniowiecznego grodziska. Wieś podobnie jak grodzisko zbudowana została nad rzeką Czarna Woda, której źródła wypływają z Gór Kiełczyńskich, stanowiących zachodni kraniec Masywu Ślęży. Pierwsza wzmianka o Zebrzydowie pochodzi z 1193 r. i zamieszczona została w 'Kodeksie dyplomatycznym Śląska'. Mówi ona o tym, że wieś należała wówczas do klasztoru NMP we Wrocławiu. Z tego samego dzieła pochodzi informacja, że dacja wsi na prawie niemieckim nastąpiła w 1221 r. Pierwszą wzmianka o kościele w Zebrzydowie pochodzi z 1250 r. Kościół matki Boskiej Szkaplerznej wzniesiony został z kamienia łamanego, pochodzącego z okolicznych kamieniołomów. Pierwotny budynek w stylu gotyckim, uzyskał w XVI w. renesansowe dobudówki. Wielokrotnie w swej długiej historii był przebudowywany i remontowany. Kościół w Zebrzydowie jest kościołem filialnym należącym do parafii pw. Św. Katarzyny w Mysłakowie. Zabytkowy charakter ma również budynek mieszkalny nr 2, który jest pozostałością dawnego zespołu dworskiego i jego oficyna. Dawne czasy pamiętają; stara lipa pod Młynówką oraz wiąz, liczące 3,5 m obwodu i będące pomnikiem przyrody. Zebrzydów do 1945 r. nosił niemiecką nazwę Seiferdau i liczył ok. 580 mieszkańców.


Źródło: Gminny Ośrodek Kultury w Marcinowicach

WYSZUKIWARKA

Banery




STRATEGIA GMINY MARCINOWICE


Gmina Marcinowice